Il piccolo Hans - anno XX - n. 79/80 - aut./inv. 1993-1994

33 lvi. 34 Zacchia, Quaestiones, cit., p. 553. Cfr. Aurelius Augustinus, Opus de civitate dei, per Ioannem Lodovicum Vivem commentariis illustratum, Basileae, 1522, p. 43v: «Consideranti mihi rationem sexuum, difficile videtur ex mare fieri feminam. Contra fieri non item. Nam, retrahere naturam virile membrum itnrinsecus faceresque ex eo locos femineos, difficillimum est. Expellere vero locos foras, penisque in modo deformare, etsi rarum, fieri tamen potest facilius quam credatur». Gli altri commentatori delle numerose edizioni del De civitate dei si sbilanciano meno. Si va dall'ostinato silenzio di Thomas Valois e Nicolas Triverb (che accompagnano pretenziosamente le additiones di Giacomo Passavanti in un'edizione basileese del 1515), al semplice rinvio alle fonti che fa Léonard Coquaeus in calce a un'impressione parigina del 1613. Anche «Plinio dice che la mutazione del sesso maschile in sesso femminile non è una fantasia e riporta molte testimonianze. Egli assicura, sul proprio onore, che ciò che afferma è ciò che ha visto». Ma - scrive con fermezza l'archiatro romano - non deve essere creduto. 35 Marcellus Donatus, De medica historia mirabili libri sex, Venetiis, 1592, pp. 215v-223r; Nicolaus Nancelius, Analogia microcosmi ad macrocosmi, Lutetiae Parisiorum, 1611, coll. 827-832. Cfr. l'opuscolo Iean Riolan, Discours sur les hermaphrodits. Où il est demonstré contre l'opinion commune qu'il n'y a point de vrays hermaphrodits, Paris, 1614. 36 Cfr. Martinus Delrius, Disquisitionum magicarum libri sex, Moguntiae, 1606. 37 Hieronymus Cardanus, De rerum varietale libri septemdecim, Basileae [1557]. La traduzione italiana citata l'ho presa da uno studioso italiano dell'ermafroditismo: Giuseppe de Matthaeis, p. XXX. 38 Victor Cardellinus, De origine foetus libri duo, Vincentiae, 1628, p. 69: «Praeterea quamvis mulierum uterum invertamus, vel marium [scrotum] intra trahamus, haud haec duo genitalia membra solo situ different»; p. 70: «Quocumque igitur modo uteri cervicem invertamus, nunquam mentulam efformabis. Potius clitoris est pars illa, quae penem emulatur et quae fertur hermaphroditis masculorum instar erigi. Unde propter huiusce particulae argumentum, non autem propter uteri versionem, multos narrant ex feminis in masculos mutatos esse». 39 James Parsons, A mechanical and criticai enquiry into the nature of hermaphrodites, London, 1746, p. 31: «There was amonghst the greeks and arabian physicians concerning a great analogy between the male and female genitals as to their structure». 40 Si vedano le seguenti traduzioni: Lorenzo Gioberti, La prima parte degli errori popolari, Fiorenza, 1602; Tommaso Brovvn, Saggio sopra gli errori popolareschi owero esame di molte opinioni ricevute come vere che sono false o dubbiose, Venezia, 1737 (due volumi). 89

RkJQdWJsaXNoZXIy MTExMDY2NQ==